Taraf Gazetesi Düşünmek Taraf Olmaktır
Auschwitz’in ağaran saçları
Sarı, kızıl, kahve, siyah, beyaz, gri; her tondan saç rengi.
Auschwitz toplama kampının kurbanlarının, öldürülmeden önce kesilen saçları, toplam bir tonu aşkın ağırlıkta… Ve bu saçlar, aradan geçen 70-75 yıllık zaman diliminde, yavaş yavaş ağarıyor –hepsi griye dönüştü, dönüşecek…
Hafifçecik saç telleri, insana böylesi ağır gelen bir gerçeği yaratabiliyor işte…
Soykırımların, katliamların, cinayetlerin kurbanları, baskı ve şiddetin mağdurları, aslında “şu anda da” yaşıyorlar. Sahipleri çoktan buradan gitmiş olsa da, sadece geri bıraktıkları elle tutulur şeylerle değil, geride kalan izleri, hatıraları ve yaşadıklarının travması, buhran hep aramızda gezen hayaletler gibi.
Naziler, Auschwitz’e, 1940-45 arası gönderilen yüzde 90’ını Yahudi 1,3 milyon kadar kişiyi yok etti. Sadece Yahudiler değil, Komünistler, Sosyalistler, Çingeneler, engelliler, eşcinseller, Naziler arasından rejimi sorgulayanlar ve hatta Swing müziği gibi “dış mihrak kültürü ögelerini” sevenler; kısacası, “katli vacip” görülen herkes, Auschwitz gibi kampların veya her köşede işlenen savaş suçlarının kurbanı oldu.
Anıları, nesillerden nesillere geçse de, aslında Auschwitz gibi bir mekân, “işini gördükten” sonra yok olup gitmesi için tasarlanmış yapılardan oluşuyor. Yani, Nazilerin, “gelecek nesillere bırakmayı” öngördükleri bir anı değil bu gibi kamplar.
İronik biçimde, Auschwitz ayakta kalırken, Nazilerin Gizli Polisi Gestapo, özel kuvvetler birliği SS ve Üçüncü Reich Güvenlik Güçleri’nin Berlin’deki merkez karargâhları, 1960’larda yıkıldı. Bugün bu binaların yerinde, Topographie des Terrors (Dehşetin Topoğrafyası) Müzesi yer alıyor.
Öte yandan, Hamburg’un merkezindeki Stadthaus gibi, bir zamanlar Nazilerin Gestapo merkezi olarak kullandığı bir binaysa, bugün restore edilip geçmişiyle ilgili izlerden arındırılarak, kentin krema tabakasının oturacağı bir “rezidans” projesine dönüştürülüyor.
Auschwitz, Dehşet Müzesi ve Stadthaus’un mekânsal olarak hikâyeleri, aslında geçmişle yüzleşmeye yönelik takınılan farklı tutumları yansıtıyor. Bugün, Auschwitz’i, kampı oluşturan binaları olduğu gibi “tutabilmek” için, sadece bu kampı sınırları içinde bulunduran Polonya’nın değil, uluslararası çapta çeşitli kurumlar ve insanların müthiş bir çabası var. “İşyeri Auschwitz” olmak, birçok kişinin hoşlanacağı bir şey değil. Ama orayı “evleri yapan” genç ve yetenekli uzmanlar, “geçmişi” ısrarla zamana karşı korumaya çalışıyor.
Buna karşılık, Berlin’deki Dehşet Müzesi, 1960’larda, “artık geçmişe sünger çekilmesi gerektiğini” savunanların, “yıkıntıların fare dolmasını” bahane ederek yıktığı korku mekânların molozları üzerinde yükselmiş. Bunu mümkün kılan da, bir grup insanın, biraraya gelerek kurduğu bir sivil toplum kuruluşunun ısrarlı mücadelesi olmuş.
Hamburg’daki Stadthaus’un, geçmişini sıfırlayıp, “güzel ve zengin”, muhteşem geri dönüşü ise, geçmişle yüzleşme(me)nin başka bir yolu. 73 yıl önce bombalanmadan önce, bodrum katında insanların işkence gördüğü, öldürüldüğü bir mekânda, “mutlu hayatlar” sürmek, nasıl bir yürek gerektiriyor diye sorgulayınca insanın aklına… nedense, Türkiye geliveriyor…
Türkiye geneline bakınca, Ermeni Soykırımı’nın yüzüncü yılını geride bırakırken, “soykırım dedi”, “…demedi” tartışmalarının arasında boğulmuş gitmiş gibi gözüküyoruz. Sadece “soykırım” konusu değil, her siyasi ve toplumsal mesele de, hangi jargonla, hangi kelimeleri, terimleri, kavramları kullanarak konuştuğumuz, tüm hayatımızı, duruşumuzu tanımlıyor adeta.
Tek kelimelik hayatlarımız var…
Hayatın her alanında kelimelere, basmakalıp ifadelere, dar kalıplara sıkışmışlığı sorgulamayan, sürekli siyasi ve toplumsal tabuların cenderesinde “nefes alıp veriyormuş” gibi yapmayı benimseyen, “normal” kabul eden yaşam tarzlarımızı da, geçmişle hesaplaşmamanın sessiz ağırlığı ezerek şekillendiriyor galiba.
*
Bu yazının “travmatik ilham kaynağı”, Punto24 Bağımsız Gazetecilik Platformu (P24) ve Friedrich Ebert Stiftung’un (FES) gerçekleştirdiği, “geçmişin travmalarını anımsama, geçmişle barışma” temalı program çerçevesindeki bir çalışma gezisi...
*
Not:
Geçmiş yazılara şu linkten ulaşabilirsiniz:
