Taraf Gazetesi Düşünmek Taraf Olmaktır
Çenenizi kapatmayı reddetmek
KAHRAMAN ÇAYIRLI*/ Üretim bantları ya da montaj hatları bütün kavramları bambaşka noktalara götürdü. Bu tür bantların işçileri belli ki çenelerini kapatmayı reddediyorlar. Bursa’da fabrikadan fabrikaya yayılıyor bu reddediş şimdilerde.
Artı-değer meselesi, iktisat kitaplarında yer alan fiyat/ miktar grafiklerindeki taralı üçgenlerden çok daha ürkütücü, çok daha soğuk. Zalim ve öğütücü. Malum, vasıflı ya da vasıfsız çalışan, saatlerce üretir ya da bir hizmet sunar; oysa çalışana bu toplam üretimin sadece bir kısmı verilir; geri kalan büyük lokmaysa girişimcide birikir. Siz on üretirsiniz ama bir- iki kazanırsınız; çalıştığınız yere aylık katkınız bin beş yüzdür fakat elinize otuz- otuz beş geçer ancak. Bir gün bu durumun farkına varırsınız (ya da hiçbir zaman varmazsınız), bu bilgi zihninizden altyazılar gibi akar durur. Koşullar el vermiyor der susup oturursunuz ya da çenenizi kapatmayı reddedersiniz. Bu ısrarlı ve keskin eşitsizlik canınızı sıkar.
Bir yanda sermaye birikir, siz de herhangi bir metaya dönüşmüşsünüzdür; piyasada alınıp satılabilen bir ticari “şey”sinizdir. Fena hâlde kendinize, yaptığınız işe, ürüne yabancılaşmışsınızdır. Meta fetişizminin (her şeyin alınıp satılabilen nesnelere dönüşme eğilimi) hem nesnesi hem de öznesi olmuşsunuzdur. Para ve dolayısıyla refah giderek daha da adaletsiz dağılmaktadır. Gerekli olandan daha fazlasını üretirsiniz günbegün. Ve bu üretim, başka cüzdanları, cepleri kabartır. Temel üretim denklemindeki sıradan bir çıktıya dönüşmüşsünüzdür bir anda ve elbette geri dönüşsüz.
ÇÖP OLABİLEN GRAFİKLER
Fordist üretim bantları ya da montaj hatları bütün kavramları bambaşka noktalara götürdü. Vaktinde otomobil üretilen ve birçok dönüşümü başlatan üretim bantlarında şimdi de günde binlerce araba üretiliyor. “Para”dan başka hiçbir şeyden anlamayan, her kavramın “para”ya endeksli olduğu korkunç bir düzen. Ancak ucu yine paraya dokunursa tekleyebilecek bir dişliler dünyası. İşte bu tür bantların işçileri belli ki çenelerini kapatmayı reddediyorlar. Bursa’da fabrikadan fabrikaya yayılıyor bu reddediş şimdilerde.
Çok uzak bir geçmişte değil, 2013 yazında hayalete dönüşüveren Detroit şehri, kapitalizmin canı isteyince neler yapabileceğinin en yakın örneklerinden biri. Bütün o üretim bantları ve sayısızca üretilen herhangi başka metalar gibi. Her kuralın, her dengenin bir gün sonu gelebilir. Ki gelmeli de. İktisat kitaplarındaki kimi grafikler bir gün sessizce çöp olabilir…
*Şair- Yazar
